काठमाडौं— बलिउडकी चर्चित गायिका अल्का याग्निकले आफूले अचानक कान सुन्न छोडेको जानकारी दिएपछि अहिले यो विषय चर्चामा रहेको छ । सामाजिक सञ्जालमार्फत आफूले कान सुन्न छोडेको जानकारी दिँदै गायिका याग्निकले भाइरस हमलाका कारण सुन्ने क्षमता गुमाएको बताएकी छन्।

उनले लेखेकी छन्, 'केही साताअघि विमानबाट ओर्लँदै गर्दा अचानक मैले केही सुन्न नसक्ने महसुस गरे । यो घटनापछि धेरैलाई धैर्यता गर्नुपर्यो । आखिर, म मेरो मौनता तोड्न चाहन्छु र मेरा सबै साथीहरू र शुभचिन्तकलाई बताउन चाहन्छु किन म लामो समयदेखि नसुन्ने भएकी छु । परीक्षण पछि डाक्टरले मलाई 'सेन्सरी न्यूरल' अर्थात श्रवणशक्तिमा कमी भएको पत्ता लगाएका छन् । यो दुर्लभ लक्षण हो । यो भाइरल अट्याकका कारण भएको हो । म यो अप्रत्याशित झट्काका लागि तयार थिइनँ ।'

आफ्नो पोस्टमा उनले लेखेकी छिन्, 'म मेरा फ्यान र युवा सहकर्मीहरूलाई धेरै चर्को संगीत र हेडफोनको खतराबारे सचेत गराउन चाहन्छु । कुनै दिन म तपाईंसँग मेरो व्यावसायिक जीवनमा हुने जोखिमहरूको बारेमा कुरा गर्न चाहन्छु ।'

सेन्सरी न्यूरल के हो?

अमेरिकन स्पीच ल्याङ्ग्वेज हियरिङ एसोसिएसन वेबसाइटका अनुसार, 'यस प्रकारको कान नसुन्ने तब हुन्छ जब भित्री कानमा क्षति वा चोट हुन्छ । भित्री कानको स्नायुमा अवरोधका कारण मस्तिष्कसँग सञ्चारमा बाधा आउँछ । कतिपय मानिसहरूलाई सानो आवाज सुन्न गाह्रो हुन्छ । यस प्रकारको शून्यता प्रायः स्थायी हुन्छ र यसले औषधि वा शल्यक्रियालाई प्रतिक्रियाबाट ठिक हुँदैन । 

यस प्रकारको कान नसुन्ने अवस्थामा श्रवण यन्त्रहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ । यस प्रकारको रोग, वंशाणु, बढ्दो उमेर, टाउकोमा चोटपटक, भित्री कानको संरचनामा गडबडी वा ठूलो आवाज वा विस्फोटको कारणले हुन सक्छ ।

यो रोग को कारण के हुन सक्छ? 

सबैभन्दा पहिले कानको संरचना बुझौं । कानको तीन भाग हुन्छन् । बाहिरी कान, मध्य कान र भित्री कान मिलेर बनेको हुन्छ । मध्य कान तीन हड्डीहरूको श्रृंखला हो जुन टिम्पेनिक झिल्लीबाट सुरु हुन्छ । भित्री कानमा सेन्सरी कपाल कोशिकाहरू र श्रवण तन्त्रिका हुन्छन्, जुन मस्तिष्कमा जान्छ । जब ध्वनि उत्पादन हुन्छ, ध्वनि तरङ्गहरू उत्पादन हुन्छन् र कानको पर्दा कम्पन हुन्छ । ती कम्पनहरू हड्डीहरूको शृङ्खलाबाट भित्री कानको यात्रा गर्छन् र मस्तिष्कमा पुग्ने विद्युतीय सङ्केतहरूमा परिणत हुन्छन् र हामी सुन्छौं । कानको भित्री भागका कोष वा स्नायुमा क्षति पुगेपछि बहिरोपनलाई सेन्सोरिनल श्रवणशक्ति भनिन्छ । सङ्क्रमणले सेन्सोरिनल बहिरोपन निम्त्याउन सक्छ । विशेष गरी भाइरल सङ्क्रमणले ।

यदि आमालाई गर्भावस्थाको समयमा उच्च रक्तचाप, केही संक्रमणहरू वा सुत्केरीको समयमा जटिलताहरू छन् भने, नवजात शिशु कान नसुन्ने हुन सक्छ । धेरै कोलाहल भएको ठाउँमा काम गर्ने मानिसहरूलाई यस प्रकारको कान नसुन्ने हुन सक्छन् । त्यस्तै उमेर बढ्दै जाँदा श्रवण तन्त्रिका कमजोर भएर पनि यस्तो हुन सक्छ । यो संक्रमण वा दुर्घटनाको कारण पनि हुन सक्छ । थप रूपमा, यस प्रकारको कान नसुन्ने अवस्था मानव निर्मित कारकहरूको कारणले पनि वर्षौँमा हुन सक्छ, जस्तै: 

ध्वनि प्रदुषण, ठूलो स्वरले कराउनु, लगातार इयरफोन लगाएर सुन्नु, जब तपाईं रेल, बस वा सडकमा हिँड्दा इयरफोन लगाउनुहुन्छ, त्यहाँ पहिले नै कोलाहल छ । यसमा तपाईंले चीजहरू अझ चर्को सुन्नुहुन्छ । यसले सुन्ने क्षमतालाई असर गर्छ।

कस्ता कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ ?

अर्को कान ठिक भएकाले हाम्रो एउटा कानमा श्रवणशक्ति घटेको कुरामा हामी प्रायः ध्यान दिँदैनौं, त्यसैले सबैभन्दा पहिले हाम्रो श्रवण क्षमतामा कुनै समस्या छ भने बेवास्ता नगरौँ । तपाई तुरुन्तै डाक्टरकहाँ जानु पर्छ र श्रवणशक्तिको हदसम्म र के उपचार गर्न सकिन्छ भनेर निर्धारण गर्न केही परीक्षणहरू छन् ।

उनले श्रवणशक्ति गुमाउनुको लक्षणलाई हामी आफैं र हाम्रो परिवारका सदस्यहरूले बेवास्ता गर्नु हुँदैन । अर्थात् घरमा कोही लगातार उच्च भोल्युममा टीभी बजाइरहेको छ भने घरका सदस्यहरूले समस्या छ कि छैन भनेर सोच्नुपर्छ ।

सुन्न नसक्ने अर्को लक्षण भनेको यस्तो व्यक्तिले आवाज सुन्न सक्छ तर शब्दहरू बुझ्न सक्दैन । कोलाहलमा पनि स्पष्ट सुन्न सकिँदैन । यी सबै लक्षणलाई बेवास्ता नगरी निरन्तर सजग रहनुपर्ने चिकित्सकहरूले सुझाव दिएका छन् ।