काठमाडौं — यदि कसैले हामीलाई सबैभन्दा धेरै चिन्छ र बुझ्छ भने, त्यो प्रकृति हो। हाम्रा असल साथीहरू, आमा, दाजुभाइ वा बहिनीको हातमा हाम्रो लागि स्वस्थ खाना खाने कुरामा माथि हुन सक्छ, तर प्रकृतिबाट होइन। जुनसुकै हावापानी र परिवेशमा प्रकृतिले खाने र पिउनका लागि स्वस्थकर खानेकुरा मात्र बढाउँछ।

हरेक मौसममा हाम्रो आवश्यकता अनुसार फलफूल र तरकारी उत्पादन हुन्छ। गर्मी मौसमी फलफूलको सूची बनाइयो भने खरबुजा, आँप र बेल शीर्षमा हुनेछ। यस रिपोर्टमा गर्मी दिनमा बेलको सेवनले हुने फाइदा बारे बताउँदै छौं।

आयुर्वेदिक औषधिहरूमा बेलका प्रायः सबै भागहरू- फल, पात, टुक्रा र जराको प्रयोग गरिएको हुन्छ। सामान्यतया यसको फल मात्र खाना र पेयमा प्रयोग गरिन्छ। स्थानीय स्वाद अनुसार मानिसहरूले यसलाई खानामा कतै चटनीको रुपमा, कतै सर्बत बनाएर त कहिले दही बनाएर समावेश गर्ने गरेका छन्। 

बेलमा भिटामिन, फाइबर, पोटासियम जस्ता धेरै पोषक तत्त्वहरू पाइन्छ। यी सबै पोषक तत्त्वहरूको कारण, यो हाम्रो पाचन प्रणाली, प्रतिरक्षा, फोक्सो र छालाको लागि धेरै लाभदायक छ।

बेल गर्मी मौसमी फल हो। यो चैत महिनाबाट पाक्न थाल्छ र साउनको अन्त्यसम्म बजारमा आइरहन्छ । यसमा धेरै पोषक तत्त्व र औषधीय गुण भएकाले यसलाई गर्मीको सुपर फुड भनिन्छ। गर्मी बाहेक अन्य मौसममा बेल खानु फाइदाजनक हुँदैन किनभने यसलाई अफ सिजनमा केमिकलले भण्डारण गरेर राखिएको हुन सक्छ।  

बेल गर्मीको सुपर फुड हो। गर्मीमा यसलाई नियमित रूपमा खाएमा धेरै रोगबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ। यसमा क्याल्सियम, पोटासियम, आइरन र सोडियम जस्ता धेरै पोषक तत्त्वहरू पाइन्छ।

गर्मीमा सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको थकान हो। धेरै पटक पूरा निद्रा लाग्दा पनि ऊर्जावान् महसुस हुँदैन। गर्मीमा, हाम्रो शरीरका अंगहरूले थर्मोडायनामिक्स कायम राख्न निरन्तर मेहनत गरिरहेका हुन्छन्। त्यसैले आराम गरेपछि पनि थकान कायमै रहन्छ। यस्तो अवस्थामा बेलको ऊर्जाले गर्मीमा पनि हामीलाई सक्रिय राख्छ।

बेलले हाम्रो पाचन प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ। यो सामान्यतया पाचन विकारको उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ।

रिसर्च गेटमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार बेलको फलमा पाइने एन्टिस्पास्मोडिक गुणले ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइनल ट्र्याक्ट लाई राहत दिन्छ र अपचमा पनि राहत दिन्छ। यसको एन्टिस्पास्मोडिक गुणको कारण, यो कब्जियतमा पनि धेरै लाभदायक मानिन्छ।   

बेलको फलमा ७० प्रतिशत भन्दा बढी नमी हुन्छ। यसले हाम्रो छालालाई हाइड्रेटेड राख्न मद्दत गर्छ। यसले गर्दा छालाको लोच कायम रहन्छ र छाला सुख्खा हुँदैन। बेलमा एन्टीइन्फ्लेमेटरी गुणहरू पनि छन्, जसले छालाको जलनबाट राहत दिन्छ। यो एक्ने, एक्जिमा र डर्मिटाइटिस जस्ता अवस्थाहरूमा पनि फाइदाजनक छ। 

बेल फल हाम्रो श्वासप्रश्वास प्रणालीको लागि पनि धेरै लाभदायक हुन्छ। यसको सेवनले ब्रोन्कियल मांसपेशीहरूलाई राहत दिन्छ। यसले सास फेर्न सजिलो बनाउँछ। दमको समस्या भएमा बेलको सेवनले राहत दिन्छ। आयुर्वेदका अनुसार बेलले कफ दोषलाई नियन्त्रण गर्छ। त्यसैले यसले श्वासप्रश्वाससम्बन्धी सबै समस्यामा आराम दिन्छ।

त्यस्तै बेलमा गर्भाशय उत्तेजक गुणहरू पाइन्छ। गर्भाशय उत्तेजक भनेको पाठेघरको मांसपेशीलाई आराम दिने गुण हो। यही कारणले गर्दा पिरिएड क्र्याम हटाउन र अनियमित पिरियडलाई नियन्त्रण गर्न पनि बेल उपयोगी हुन्छ। हर्मोन सन्तुलनका लागि पनि फाइदाजनक हुन्छ। यसले हर्मोन सन्तुलन कायम राख्छ। 

बेलमा भिटामिन सी प्रचुर मात्रामा पाइन्छ। नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार भिटामिन सी एक शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट हो। साथै यसमा पाइने फाइबरले पेटको स्वास्थ्यमा सुधार गर्छ। बेलका यी दुवै गुणले प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ। 

बेल यसको कम ग्लाइसेमिक सूचकांकको कारण मधुमेह व्यक्तिहरूको लागि लाभदायक हुन सक्छ। यसको ग्लाइसेमिक सूचकांक ३८ हो। यसको मतलब यसले रगतमा चिनीको स्तरमा कुनै महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्दैन। त्यसैले काठको स्याउको सेवनले टाइप–२ मधुमेहको व्यवस्थापनमा मद्दत गर्छ।