काठमाडौं— काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन साहले सामाजिक सञ्जालबाट सरकार मात्र नभई उनीमाथि आलोचना वा टिप्पणी गर्ने जो कोहीप्रति आक्रोश पोखिरहन्छन् । वर्तमान राजनीतिक व्यवस्था, नेताहरूको कार्यशैली र चरित्रमाथि उनी सञ्जालमार्फत प्रश्न गरिरहन्छन् । पछिल्लो समय उनको आक्रोश झन् बढेको छ ।

उनले शुक्रबार आफ्नो फेसबुक पेजमा एउटा स्ट्याटस लेखे,‘आजबाट सिंहदरबारको फोहोर उठ्दैन । साच्चिकै देश सफा गर्नु परे त्यहाँको नेताहरूलाई सिस्डोलमा डम्प गर्नुपर्ने हुन्छ ।’ नभन्दै दुई दिनदेखि सिंहदरबार, प्रधानमन्त्री कार्यालय, राष्ट्रपति कार्यालय र मन्त्री क्वाटरको फोहोर उठेको छैन ।

शुक्रबार मेयर बालेनको निर्देशनमा महानगर डोजर लिएर गैह्रीगाउँको सुकुम्बासी बस्ती भत्काउन जाँदै थियो । महानगरले सात वटा डोजर लिएर आउन लागेको थाहा पाएपछि स्थानीयले टायर बालेर र काँडेतारसमेत लगाए । त्यसबेला महानगरको नगर प्रहरी टोली मीनभवनस्थित यातायात कार्यालय परिसरमा तयारी अवस्थामा थिए । उक्त घटनामा केन्द्र सरकारले सहयोग नगरेपछि बालेनले सो स्ट्याटस लेखेको बुझ्न गाह्रो छैन ।

यसअघि पनि महानगरले फोहोर व्यवस्थापन र सुकुम्बासी बस्तीमा डोजर चलाउँदा केन्द्र सरकार र प्रदेश सरकार मौन बसेका थिए । महानगरको काममा केन्द्र र प्रदेश सरकारले सहयोग नगरेपछि उनले सामाजिक सञ्जालबाट आफ्नो रिस पोख्ने गरेका प्रशस्त उदाहरण छन् ।

बालेनले मौन ढंगले वर्तमान राजनीतिक व्यवस्थाप्रति आमनागरिकलाई उत्तेजित बनाउने काम गरेको भन्दा अतिशयोक्ति नहोला । केही साताअघि उनले एउटा स्ट्याटस लेखेका थिए । ‘भारत र चीनले बनाएको सरकारको कुनै इज्जत गर्दिनँ म । नेपाल स्वाधिन कहिले हुने ? आफ्नो अस्तित्व कैले बनाउने ? लाज लाग्दैन ?’ उक्त स्ट्याटस उनले पछि हटाए । तर स्क्रिनसर्ट भने सजिलै भेटिन्छ । उनको यस्तो स्ट्याटसले वर्तमान राजनीतिप्रति आमनागरिकमा नकारात्मक धारणा बनाउन प्रेरित गरेको मात्र  छैन यसले हाम्रो सार्वभौमसत्ता र स्वाधिनतामाथि नै प्रश्न पनि उठेको छ ।

सार्वजनिक पदमा बसेका युवा नेतृत्वले यस्ता गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति दिँदा त्यसले दीर्घकालीन असर कस्तो पर्ला ? त्यसले जनतको मनस्थिति, उनलाई पछ्याउने युवापुस्तामा राज्य र यसका नेतृत्वप्रति कस्तो दृष्टिकोण बन्ला ? बालेनको आधिकारिक फेसबुक पेजमा १.२ मिलियन फलोअर्स छन् भने उनले ३०४ जनालाई फलो गरेका छन् । उनले स्ट्याटस लेखेपछि हजारौँ प्रयोगकर्ताले कमेन्ट गर्छन् ।

बालेन मात्रै होइन राजनीतिक खपतका लागि शीर्षस्थ नेताहरूले पनि बेलाबखत विदेशी प्रभू, उत्तरतर्फ ढल्केको, दक्षिणको नुन खाएको जस्ता कुरा सार्वजनिकस्थल र मिडियामा बोलिदिँदा त्यसले व्यवस्थाप्रति र तिनै नेताहरूप्रति जनताको धारणा कस्तो बन्ला ? त्यो सोच्न जरुरी छ ।

यसैगरी बालेनले एसइई परीक्षालाई लक्षित गर्दै एउटा स्ट्याटस लेखेका थिए, ‘आजको अंग्रेजीको परीक्षा कस्तो भयो ? राम वेन्ट अब्रोड (राम विदेश गयो) या अब्रोड एट राम (विदेशमा रामको अस्तित्व मेटियो) । उनको यो स्ट्याटस वर्तमान शिक्षा प्रणाली र सो प्रणालीबाट जन्मेका युवाहरू रोजगारीको लागि विदेशिन बाध्य हुनु परेको तितो यर्थाथलाई टिप्पणी गरेको बुझ्न सकिन्छ ।

नेपालको शैक्षिक अवस्थालाई लिएर चुनावी अभियानमा समेत उनले प्रश्न उठाउँदै आएका थिए । केही समयअघि उनले आफ्नो मेयर पद धरापमा रहेको भन्दै स्ट्याटस लेखेका थिए । ‘मेयर पोजिसनबाट मलाई राजीनामा दिन लाउन खोजिदैछन् । यो देश कहिले पनि बन्दैन,’ उनले भनेका थिए ।

सो अभिव्यक्तिपछि किन र कसले उनलाई राजीनामा दिन बाध्य पार्दैछ भनेर उनले कतै भनेका छैनन् । तर बालेन स्वतन्त्र उम्मेदवार भएकोले उनीसँग कुनै पनि राजनीतिक दलले राजीनामा माग्न सक्दैन । फेरि त्यसबेला महानगरमा न कर्मचारी तथा वडाध्यक्षहरूले आन्दोलन गरेका थिए भने न राजीनामा नै मागेका थिए ।

१० पुसमा बालेनको अर्को एउटा राजनीतिक व्यंग्यको स्ट्याटसले सबैको ध्यान तानेको थियो । ‘राजा फर्काउँछु भन्ने, राजा चाहिन्न भन्ने र राजा मार्छु भन्ने तीनटै सरकारमा । हामी प्रजा सधैं सास्तीमा,’ उनले भनेका थिए ।

माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ प्रधानमन्त्री नियुक्त हुनेबित्तिकै आएको उनको सो स्ट्याटसको आशय बुझ्न त्यति गाह्रो छैन । त्यसबेला प्रचण्ड नेकपा एमाले, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी, जनता समाजवादी पार्टी, जनमत पार्टी र राष्ट्रिय उन्मुक्ति पार्टी गरी आठ दलको समर्थनमा प्रधानमन्त्री बनेका थिए ।

तर सोचनीय के हो भने उनले प्रयोग गरेको शब्द ‘प्रजा’ ले ठूलो अर्थ राख्छ । दुई सय वर्षभन्दा लामो समय चलेको शाहवंशीय राजसंस्था ज्ञानेन्द्र शाहलाई सत्ताबाट फालिएसँगै २०६४ सालमा अन्तरिम व्यवस्थापिका–संसद्बाट नेपाललाई ‘संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्य’ घोषणा गरियो । तर राजतन्त्रको जरोदेखि उखेल्ने काम भने १५ जेठ २०६५ मा संविधानसभाका सदस्यले मतदानमार्फत गरे ।

राजतन्त्रमा राजालाई विष्णुको अवतार मानिन्छ र जनतालाई प्रजा सम्बोधन गरिन्छ । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको नेपाली बृहत् शब्दकोशअनुसार प्रजाको एक अर्थ ‘राजाद्वारा शासित देशका जनता तथा रैती’ पनि हो । तसर्थ प्रजासँग राजाको विरुद्धमा बोल्ने, राजाले गलत गरेमा प्रश्न उठाउने अधिकार हुँदैन । तर के बालेन आफूलाई प्रजा ठान्छन् ? के उनी पनि यो व्यवस्था ठिक छैन भन्दै राजा फर्काउन चाहन्छन् ? होइन भने उनी आफूलाई हामी प्रजा भन्दै किन सम्बोधन गरिरहेका छन् ? उनको यो स्ट्याटसले राजा चाहिन्छ भन्ने दब्बिएको स्वरलाई मद्दत मात्र पुगेको छैन, वर्तमान राजनीतिक दुरावस्थाप्रति चुलिँदै गएको जनताको गुनासोलाई बबन्डर बनाउन सहयोग पनि पुगिरहेको छ ।

गत मंसिरमा सम्पन्न आमनिर्वाचनको नतिजामा नयाँ राजनीतिक दलहरूले अर्थपूर्ण जनमत पाएका थिए । नयाँ राजनीतिक शक्तिलाई प्रहार गर्दै बालेनले एउटा स्ट्याटस लेखे, ‘नयाँ सांसदहरू, नयाँ गफाडीहरू ! उही पुरानो देश । उही पुराना व्यापारीहरू ।’

उनले आफ्नो आक्रोशमा कसैलाई बाँकी राखेका छैनन् । केही समयअघि महानगरले थापास्थित सुकुम्बासी बस्तीमा डोजर चलाएको थियो । त्यसमा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले सुकुम्बासी बस्तीमा तमासा गरियो भन्दै मिडियामा बोलेका थिए । जवाफमा बालेनले लामो स्ट्याटस लेख्दै ओलीलाई ‘दुई तिहाइको सरकारको प्रधानमन्त्रीसम्म हुनुभयो तर सुकुम्बासीले भोगेको ३२ वटा जाडो देख्नुभएन । सुकुम्बासीहरू तपाईंका लागि भोट बैंक मात्रै रहे,’ भन्दै व्यंग्य गरेका थिए ।

‘तपाईंलाई जनता, नदीनाला र नेवा सभ्यताको त्यत्रो माया भएको भए तपाईंको नेतृत्वमा लुँहिटी (सुनधारा) सक्काएर सेतो टावर किन ठड्याउनु भयो ? हनुमान ढोकाको पुनर्निर्माणमा नेवा सभ्यताको मौलिकता मासेर विदेशीलाई निर्माण गर्न दिने कार्यलाई कसरी अगाडि बढाउनु भयो ? यी सबै हेर्दा नेवा सभ्यता जोगाउने, नदीक्षेत्रको अतिक्रमण रोक्ने कार्यको तपाईंले विरोध गर्नु असामान्य होइन । सकेको सहयोग गर्नुहोला तर कसैका विरुद्धमा कसैलाई प्रयोग गर्ने कुचेष्टा नगर्नुहोला,’ उनले ओलीलाई भनेका थिए ।

यो पनि पढ्नुहोस

प्रधानमन्त्री र गृह मन्त्रीसँगको तस्बिर राखेर बालेन भन्छन्– समस्याको चाङ सरकारले सिंहदरबारको फोहोरमा देखोस्

यस्तै बालेनले अमेरिकी राजदूतलाई भेटेको समाचार बाहिरिएपछि पूर्वरक्षामन्त्री भीम रावलले मेयरले परराष्ट्रबाट अनुमति लिएर भेटे कि भेटेनन् भन्दै सामाजिक सञ्जालबाट प्रश्न गरेका थिए । जवाफमा बालेनले लामो स्ट्याटस लेख्दै ‘अमेरिकी राजदूतले हामीसँग पटकपटक भेट्न खोज्दा हामीले चाहिँ बरू उल्टै उहाँलाई परराष्ट्र मन्त्रालयबाट अनुमति लिएर आउनुस् भनेको र अनुमति लिएर आएपछि मात्र भेटेको’ बताएका थिए । उनले हामीलाई तपाईंहरू जस्तो विदेशीसँग सहयोग माग्ने कुनै रहर छैन भन्दै रावलमाथि नै व्यंग्य प्रहार गरेका थिए ।

सञ्चारकर्मीको प्रश्नमा जवाफ नदिने तर फेसबुकमा राजनीतिक र सामाजिक मुद्दामा टिकाटिप्पणी गरिरहने बालेनले मेयर भएपछि आफ्नो ओहदाको ख्याल नराखेको राजनीतिक विश्लेषक बताउँछन् । स्थानीय सरकार ‘स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०७४’ अनुसार सञ्चालन हुन्छ । तर कानुनसंगत नचल्दा मेयर साह बेलामौकामा समस्यामा पर्ने गरेका छन् ।

यस्ता अनावश्यक विषयमा टिकाटिप्पणी गर्दा सरकारले मेयरको मर्यादाक्रम नै घटाइदिएको त्रिभुवन विश्वविद्यालयका उपप्राध्यापक डा.रेशम थापाको भनाइ छ । भन्छन्,‘अनावश्यक कामकुरा गर्दा महानगरको मेयरको मर्यादाक्रम घटेको छ । यसले विश्वविद्यालयका पदाधिकारीहरूको मर्यादाक्रम समेत घटेको छ ।’

सरकारले गएको करिब पाँच महिनाअघि बालेनले एअरपोर्टको पछाडिको गेट भत्काउने प्रयत्न गरेका थिए । उनले सार्वजनिक रूपमै सो गेट भत्काउने भनेका थिए । नेपाली सेनाले संरक्षण गरिरहेको उक्त क्षेत्रको गेट भत्काउने भनेपछि निकै विवाद भएको थियो ।

सरकारले राष्ट्रिय क्षेत्रमा रहेका विभिन्न मानिसहरूको मर्यादाक्रमको सूची बनाउने गर्छ । जसमा संघीय संसद्अन्तर्गत राष्ट्रिय सभाबाट राष्ट्रिय मर्यादाक्रमसम्बन्धी विधेयक स्वीकृत भएको थियो । ३ चैत्रमा दर्ता भएको विधेयकले १५औँ स्थानमा महानगरपालिका प्रमुख (आफ्नो महानगरभित्र) भन्दै जिल्ला समन्वय समितिको प्रमुखसँगै राखेको छ ।

काठमाडौं महानगरपालिकाको मेयरको मर्यादाक्रम १०औँ स्थानबाट झरेर अन्य महानगरपालिका प्रमुखसँगै राखिएको हो । मर्यादाक्रमको १८औँ स्थानमा महानगरपालिका प्रमुख (आफ्नो महानगर बाहिर) र महानगरपालिका उपप्रमुख राखिएको छ । यसैगरी १३औँ स्थानमा रहेका विश्वविद्यालयका प्राध्यापकलाई १७औँ स्थानमा राखिएको छ ।